Tarih: 16 Şubat 2024 Cuma 11:30

Son zamanlarda artan ve ülke gündemini meşgul eden akran zorbalığı ile ilgili Uzman Psikolog Esin Şimşek sorularımızı yanıtladı. “Bazı yaralar bedende bazı yaralar ise zihinde iz bırakır” diyen Şimşek, akran zorbalığının okul şiddetinin en yaygın tipi olduğunu söylerken, bu noktada ailelere ve öğretmenlere büyük iş düştüğünü dile getirdi. Zorbalık yapan çocuklar ile de görüşülmesi gerektiğini anlatan Şimşek, “Bu durumun altında yatan nedenler fark edilmelidir. Aile çocuğa iyi bir rol model olmasına rağmen çocukta zorba davranışlar görülüyorsa geç kalınmadan bir ruh sağlığı uzmanından destek sağlanmalıdır” ifadelerine yer verdi.

ZORBALIK DENİNCE SADECE EYLEME DAYALI KISMI AKLIMIZA GELEN SALDIRGANLIĞIN ZİHNİMİZDE YER EDİNDİĞİ KISMI NE PEKİ?

Saldırganlık en ilkel topraklardan en uygar topraklara miras kalarak ilerleyen insanoğlunun en temel korunma dürtülerinin temelinde her zaman rol almıştır fakat günümüz yüzyılında gözlemlediğimiz de  saldırganlık bir korunma iç güdüsünden ziyade bir davranış şekli olarak kendini sürdürmekte olup Kimi zaman yalnızca davranışı sergileyen kişiye zarar veren, kimi zaman da olumsuz etkileri diğer öğrencilere, öğretmenlere, derslere ve aileye kadar uzanan istenmeyen davranışlar; “yıkıcı olmayandan”, “çok yıkıcı olana” kadar geniş bir davranış dağılımı ile gözlemlenebilir. Okul ortamlarında sıkça karşılaşılan bir durumdur. Örneğin; kırıcı ya da küfürlü konuşma, başkalarını rahatsız edecek davranışlarda bulunma, konuşan kişinin sözünü kesme ya da konuşmayı dinlemeyerek başka bir şeyle ilgilenme, diğer öğrencilerin çalışmalarına engel olma, diğer öğrencilere ya da öğretmene karşı kaba ya da saygısızca davranma, diğer öğrencilerin ya da okulun eşyalarına zarar verme ve sınavlarda kopya çekme gibi davranışlar, sınıflarda ve okullarda görülebilen ancak istenmeyen, saldırgan türden davranışlar olarak sınıflandırılabilir. Günümüzde zorbalığın tanımını şöyle ele alacak olursak, bir hareketin zorbalık olarak nitelendirebilmesi için temelinde sadece saldırganlık taşıması gerekmez, çocuklar bunu güçlü ve zayıf ilişkisi olarak kodlandırdıklarından taraflar arasında “eşit olmayan güç ilişkisinin olması”, bunun “süreklilik” niteliği  taşıması ve “kasıtlı” olarak yapılması gibi bir takım özellikleri de barındırması gibi temelinde güç barındırmaya dayalı ilişkinin söz konusu olması özellikle çocukların  arasında sözlü, fiziksel, statüsel ve psikolojik üstünlük kurma temeline dayanır.

AKRAN ZORBALIGI EN ÇOK HANGİ YAŞ ARALIGINDA GÖRÜLÜR?

Akran zorbalığı okul şiddetinin en yaygın tipidir. Okul öncesi dönemden itibaren gözlemlenmeye başlayan akran zorbalığı özellikle 6-15 yaş diliminde daha çok gözlemlenebilirken. Son yıllarda yapılan araştırmalar zorbalık türlerinin çeşitlere ayrıldığını ve bu türlerin her yaş diliminde farklı olarak eşleştiğini belirtilmiştir. Sosyal yaşantımızda günlük gözlemlerimizi baz aldığımızda örneğin zorbalık türünün çeşidi olan duygusal zorbalık ve sözel zorbalık daha çok ilkokul çağında çocuklarda daha çok gözlemlenirken, fiziksel ve cinsel zorba davranışlar ortaokul ve ergenlik döneminde daha çok seyretmektedir. Zorbalık yapan çocuklar, genellikle üzerinde baskı kurabilecekleri çocukları seçer ve bu çocukları olumsuz yönde etkilemeyi amaçlamaktadır.

ÇOCUKLAR AKRANINA NEDEN ZORBALIK YAPAR?

Bebeklikten itibaren aile ortamında başlayan ögrenme süreci çocukların okula başlama süreçleri ile devam eder.  Çocukluktan, yetişkinlik çağına devam eden öğrenme sürecinin ilk tohumlarının atıldığı nokta aile ortamıdır. Aile ortamında çerçevelenen çocukların ahlaki süreci kendi ebeveynlerinin tutumlarından etkilenmekte olup zorba hareketler sergiletir. Çocukların zorba davranma durumun altında birçok neden bulunabilir bunlardan birkaç tanesi örneklendirecek olursak;

• Ailesi tarafından dinlenmeyen bir çocuk, başkaları tarafından önemsenmek ve diğer arkadaşları arasında üstün bir role sahip olmak için zorbalık yapabilir.

• Sosyal becerisi gelişmemiş çocuklar, baskı ve şiddeti kullanarak zorbalık yapabilir.

• Zorba çocuklar kurbana gösterilen baskının bir nedeni olduğunu düşünür. Kurbanın bu davranışları hak ettiğini düşünür.

• Akademik başarısı kıskanılan bir kurban, zorba bir çocuk tarafından mod düşürücü davranışlara maruz kalabilir.

• Zorba çocuklar günlük hayattın sanal dünyasına maruz kaldıkları karakterleri rol model alabilirler.

ZORBALIK GÖREN ÇOCUKLAR PSİKOLOJİK OLARAK NASIL DAVRANIŞLAR SERGİLERLER ÇOCUKLAR BUNU GİZLİYORSA NASIL ANLARIZ?

Dünya sağlık örgütünün son araştırma verilerine göre zorbalık türlerinin herhangi birisine maruz kalan çocuk kurbanların genç yaşıtlarına göre daha çok ruhsal bozukluğa ve sosyal uyum sorununa sahip olduklarını, yüksek düzeyde ruhsal kaygı ve fiziksel semptomlar gösterdiklerini ortaya konulmuştur. Zorba olan gençlerde, daha yüksek düzeyde davranış sorunları ve okulu sevmeme okula gitmek istememe gibi davranışlar görülürken, zorbalık kurbanı olan gençlerde daha yüksek düzeyde güvensizlik, kaygı, depresyon, yalnızlık, özgüven eksikliği, mutsuzluk, fiziksel ve zihinsel belirtiler görülebilmektedir. Bununla beraber dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun günlük hayatta akran zorbalığın etkisinin yüksek olduğu gözlemleyebiliriz. Zorbalık döngüsüne katılanların, katılmayanlara göre depresif belirtileri ve intihar düşünceleri daha fazla benlik saygıları daha düşük bildirilmiştir. Araştırmalar, çocuklukta zorbalığa uğramanın psikiyatrik belirtilerle ilişkili olmakla birlikte, uzun dönem sonuçlarının erişkin yaşlara kadar sürebileceği ve ruhsal bozuklukların yanı sıra olumsuz fiziksel ve sosyoekonomik sonuçlarının da olabileceğine dikkatini çekebilmektedir.

AİLELER ÇOÇUKLARINI AKRAN ZORBALIĞINA KARŞI NASIL KORUMALI VE DESTEKLEMELİ?

Bir çocuğun akran zorbalığına maruz kaldığını gözlemlemek ve bu gözlemler doğrultusunda gerekli adımları atmak oldukça önemlidir. Bilakis akran zorbalığı, çocuğun sosyal gelişimini etkileyecek kadar etkili bir durum olup kalıcı sorunlara yol açabilir. Bu noktada, ailelere ve öğretmenlere büyük iş düşmektedir. Öncelikle sorun gözlemlenmeli, ciddiye alınmalı ve uzmanlardan destek talep edilmelidir. Akran zorbalığına maruz kalan bir çocuğun ebeveyni öncelikle çocukla sakin sakin konuşmalı ve çocuğu suçlamadan onu dikkatle dinlemeli ve destekleyici bir tavır takınmalı. Çocuğun ne hissettiği ve ne düşündüğü anlaşılmaya çalışılmalı ve empati yapılmalıdır.

 Zorbalığa uğrayan kişiler genellikle çok yalnız ve dışlanmış hisseder. Bundan dolayı bazı psikolojik rahatsızlıklar oluşmaya başlar ve kişinin tüm hayatını etkisi altına alabilir. Kişide oluşabilecek rahatsızlıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Düşük benlik algısı,

• Özgüven sorunları,

• Kendini değersiz görme,

• Şiddeti normalleştirme ve şiddete eğilim gösterme,

• Okul başarısında düşüş,

• Madde kullanımı,

• İnsan ilişkilerinde sorunlar yaşama,

• Kendine ve insanlara güvensizlik. 

Olay ve olgular içinde yetişkinlik döneminde gösterirler.

Zorbalık yapan çocuklar ile de görüşülmeli ve bu durumun altında yatan nedenler fark edilmelidir. Aile çocuğa iyi bir rol model olmasına rağmen çocukta zorba davranışlar görülüyorsa geç kalınmadan bir ruh sağlığı uzmanından destek sağlanmalıdır.