Hukuki bir uyuşmazlığın çözümü ile ilgili, geleneksel olarak tarafların, uyuşmazlığın mahkemeler veya icra dairesi müdürlükleri  aracılığıyla çözümlenebilmesi için yargı yoluna başvurdukları görülür. Ancak yargılama yapmanın, taraflar açısından kimi zaman olumsuz yönleri ortaya çıkmaktadır.Yargılama yapmanın olumsuz yönleri nedeniyle, yargılama faaliyetine alternatif olarak, mahkeme dışı ,etkin, hızlı ve daha düşük maliyetle çözüme kavuşturulması amaçlı alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri ortaya çıkmıştır..

Türk hukuk yargı sistemi içerisinde de zamanla yargılamaya alternatif olarak uyuşmazlık çözüm yöntemleri ortaya çıkmış ve bu konuda çeşitli yasal düzenlemeler oluşturulmuştur. Özellikle son zamanlarda adı sıklıkla duyulan uzlaştırmacılık, arabuluculuk gibi çözüm yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Bu yazımızda, “Arabuluculuk” hakkında bilinmeyen ve merak edilen hususlardan bahsedeceğiz.

Bir alternatif uyuşmazlık çözüm yolu olarak Arabuluculuk kavramı, 07/06/2012 Tarihli 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile hukuk sistemimiz içerisine yasal olarak girmiştir.

-Peki nedir bu Arabuluculuk?

Arabuluculuk, kanundaki tanımına göre,  “Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemidir.”

Arabuluculuk kurumu, özel hukuk uyuşmazlıklarının tarafı olan kişilerin, uzmanlık eğitimi almış, tarafsız ve bağımsız bir kişinin katılımıyla, dava açılmadan önce veya  dava açıldıktan sonra başvurulan bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

-Kimler Arabuluculuk Faaliyetini Yürütebilir?

Adalet Bakanlığınca düzenlenen arabulucular siciline kaydedilmiş , uzmanlık eğitimi almış , tarafsız ve bağımsız gerçek kişiler arabulucu olarak faaliyet yürütebilir. Herkes Arabulucular Siciline kaydolup arabuluculuk faaliyetini gerçekleştiremez. Arabulucular siciline kayıt olmanın bazı şartları bulunmaktadır.En temel şartları; Türk vatandaşı olmak, Mesleğinde en az beş yıllık kıdeme sahip hukuk fakültesi mezunu olmak, Tam ehliyetli olmak, Arabuluculuk eğitimini tamamlamak ve Bakanlıkça yapılan yazılı  sınavda başarılı olmaktır.

-Arabuluculuk kurumuna hangi tür davalarda başvurulabilir?

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri, kamu düzenini ilgilendirmeyen özel hukuktan kaynaklı uyuşmazlıklarda arabuluculuk yoluna başvurulabilir. Örneğin, ticari davalar, iş hukukundan kaynaklı alacak ve tazminat davaları , kira ilişkilerinden kaynaklı uyuşmazlıklar, tüketici uyuşmazlıkları gibi birçok uyuşmazlık arabuluculuğa elverişlidir.

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri, kamu düzenine ilişkin uyuşmazlıklar arabuluculuğa elverişli değildir.Örneği ceza davaları, velayet davaları,nüfus kaydı ile ilgili davalar, idare ve vergi hukukundan kaynaklı uyuşmazlıklar arabuluculuğa elverişli değildir.

-Dava Şartı Arabuluculuk Nedir, Kapsamı Nelerdir?

Dava şartı arabuluculuk, dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulmuş olması ve arabuluculuk sürecinin tamamlanmış olmasının zorunlu olmasıdır.Yani dava şartı arabuluculuk kapsamına giren bir uyuşmazlıkla ilgili, kişiler, dava açmadan önce mutlaka arabuluculuğa başvurmak zorundadırlar, arabuluculuğa başvurulmadan dava açılmasa halinde davanın dava şartı yokluğundan reddine karar verilmektedir.

Son düzenlemelerle birlikte, Türk Hukuk Sistemi içerisinde dava şartı kapsamındaki uyuşmazlıkların alanı genişletilmiştir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 4. maddesinde belirtilen tüm ticari davalar ile diğer özel kanunlarda yer alan ticari davalardan, konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri ve yine İş Kanunu’nda düzenlenen bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda dava açılmadan önce arabuluculuk sürecine başvurulması zorunludur.

-Arabuluculuğa başvurmanın faydaları nelerdir?

Arabuluculuğun bazı temel ilke ve özellikleri bulunmaktadır. Bunlardan en temel olanları; iradilik , tarafların eşitliği, arabulucunun tarafsızlığı ve bağımsızlığı ve gizlilik ilkesidir.

Arabuluculuk sürecinin belki de en önemli özelliği, yargılama faaliyeti yapılmıyor olmasıdır.Arabuluculukta haklılık ya da haksızlıktan çok tarafların menfaatleri üzerinde durulur.Yargılama faaliyetleri gibi katı kurallara, delillere, tanıklara bağlı kalınmadan esnek bir süreç yürütülür. Süreç tamamen gizlidir. Süreç boyunca konuşulan konular, sunulan bilgi ve belgeler, taraflar ve arabulucu arasında gizli kalmaktadır. Taraflar çekinmeden, aleyhe delil olarak kullanılır mı kaygısı gütmeden rahat biçimde süreçte rol alırlar. Bu da hem karşılıklı güven hem de şeffaflık sonucunu doğurur. Arabulucu, süreç boyunda taraf tutmaz her iki tarafa da eşit davranmak zorundadır.Arabulucu bir hakim gibi karar vermez. Yalnızca taraflara uyuşmazlığın çözümü yolunda yardımcı olmaktadır.

Kısaca, arabuluculuğun yargılamadan tamamen farklı olduğunu, kaybedeni olmayan bir uyuşmazlık çözüm yöntemi olduğunu belirtmek gerekir.Ayrıca, tarafları uzun yargılama süreçlerinden ve ağır yargılama giderlerinden kurtaran bir çözüm yöntemidir.

-Arabuluculuk Süreci nasıl sonuçlandırılır?

Arabuluculuk faaliyeti sonunda taraflar, süreci anlaşma ya da anlaşmama ile sona erdirebilirler. Faaliyet sonucu durum bir belge ile tutanak altına alınır. Anlaşma olması durumunda,arabulucu tarafından bir Anlaşma Belgesi düzenlenir. Anlaşma Belgesi, mahkeme tarafından verilen bir karar gibi, ilam niteliğinde belge gibi işlem görür. Anlaşma durumuna rağmen, taraflardan biri anlaşma koşullarını yerine getirmezse, tıpkı bir mahkeme kararı gibi icra edilebilir niteliği bulunduğundan taraflara bu konuda hukuki koruma sağlamaktadır.

Görüldüğü üzere, Arabuluculuk kurumu, artık hukuk sistemimiz içerisinde hatırı sayılır bir değer kazanmış durumdadır.Arabuluculuğa elverişli alanlar ve dava şartı arabuluculuk kapsamına giren uyuşmazlık türleri günden güne artmaktadır.

Arabuluculuk gibi yargılamaya alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri demokratik hukuk devletleri için kaçınılmazdır. Önümüzdeki günlerde Arabuluculukla ilgili yeni düzenlemeleri takip etmenizi öneririz.